W orzecznictwie w sprawach kredytów waloryzowanych do CHF zaczęto pozbawiać kredytobiorców prawa do odsetek za okres przed udzieleniem zgody na ustalenie nieważności umowy kredytu. Czy jest to słuszne stanowisko?
Linia orzecznicza polskich sądów
Sądy coraz częściej zaczęły wyrażać pogląd, iż odsetki ustawowe za opóźnienie od roszczenia pieniężnego należne mogą być dopiero od chwili pouczenia konsumenta o konsekwencjach prawnych ustalenia nieważności umowy kredytu oraz odebrania oświadczenia o zgodzie na ustalenie nieważności. Niekorzystna linia orzecznicza ma swoje źródło w uchwale SN z 07.05.2021 r. (III CZP 6/21), wedle której konsument może wyrazić zgodę na niedozwolone postanowienia umowne bądź odmówić takiej zgody, co spowoduje ich trwałą bezskuteczność (nieważność), o ile zostanie należycie pouczony o skutkach prawnych. W ślad za w/w uchwałą sądy powszechne zaczęły przyjmować, że bank może pozostawać w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia dopiero od momentu wyrażenia przez konsumenta, po pouczeniu przez sąd, zgody na ustalenie nieważności umowy.
Co na to prawo UE?
Wspomniana linia orzecznicza pozostaje jednak sprzeczna z prawem UE w zakresie, w jakim wymaga od kredytobiorcy złożenie dodatkowego oświadczenia przed sądem celem skorzystania z ochrony wynikającej z Dyrektywy 93/13 (co ma doprowadzić do utrwalenia sankcji „trwałej bezskuteczności umowy”). Niestety tego rodzaju rozstrzygnięcia naruszają przepisy k.c. (art. 481 § 1 k.c. oraz art. 455 k.c.) oraz zasady prawa UE (efektywności, skuteczności i równoważności).
TSUE wielokrotnie orzekał, że sądy krajowe winny czynić wszystko by zapewnić pełną skuteczność dyrektyw i orzekać zgodnie z ich celami (zob. wyrok z dnia 24.01.2012 r., C‑282/10). Podstawowym celem Dyrektywy 93/13 jest ochrona konsumentów. Instytucja zgody na obowiązywanie niedozwolonych postanowień lub braku takiej zgody (co prowadzić może do upadku całej umowy) powinna być badana przez sądy w kontekście zabezpieczenia interesu konsumenta. Mimo tego, sądy polskie – wbrew intencji TSUE – zaczęły formalizować procedurę, odbierać zgody oraz udzielać pouczeń (w formie formularzy bądź ustnie), w konsekwencji osłabiając ochronę konsumencką poprzez odmowę zasądzenia odsetek za okres sprzed „pouczenia” oraz odebrania „zgody”.
Tymczasem, prawo UE nie przewiduje nakazu odebrania w toku procesu od powoda jakiegokolwiek dodatkowego oświadczenia, natomiast Trybunał przyjmuje jedynie, że powód może udzielić zgody na dalsze stosowanie klauzul niedozwolonych i wyrazić wolę związania takimi nieuczciwymi klauzulami (zob. wyrok TSUE z dnia 29.04.2021 r., C-19/20). Wprawdzie sąd powinien poinformować kredytobiorcę o konsekwencjach, jakie mogą wynikać z ustalenia nieważności umowy, niemniej TSUE absolutnie nie związał tego zagadnienia z zagadnieniem terminu wymagalności roszczeń. Wprowadzenie dodatkowego wymogu składania post factum (po wniesieniu pozwu) oświadczenia o tym, że konsument jednak chce skorzystać z ochrony, stoi w sprzeczności z celami i funkcjami Dyrektywy 93/13.
W świetle powyższego, w mojej ocenie odsetki ustawowe za opóźnienie powinny być zasądzane po terminie wyznaczonym w wezwaniu do zapłaty (w którym konsument powołał się na abuzywność klauzul czy też nieważność umowy). Tylko takie rozstrzygnięcie zapewni realizację celów i funkcji Dyrektywy 93/13, takich jak funkcja ochronna, prewencyjna i sankcjonująca.
Autor: radca prawny Miłosz Filip
