Poruszając tematykę sankcji kredytu darmowego, celem najbardziej obrazowego przedstawienia jej charakterystyki wskazania wymaga, że stanowi ona rodzaj „kary” dla przedsiębiorcy (banku lub innego podmiotu), który zawierając umowę z konsumentem naruszył przepisy powszechnie obowiązujących przepisów prawa, a konkretnie przepisów ustawy o kredycie konsumenckim.
Sankcja kredytu darmowego stanowi zatem instytucję normującą konsekwencje prawne za uchybienia przedsiębiorcy w zakresie obowiązkowej treści umowy kredytu lub pożyczki zawartej przez konsumenta z przedsiębiorcą, w tym dotyczących naruszenia przez przedsiębiorcę obowiązku informacyjnego wobec konsumenta.
Rezultat skorzystania z instytucji sankcji kredytu darmowego sprowadza się do pozbawienia przedsiębiorcy wszelkiego dochodu, który stanowiły koszty związane z kredytem lub pożyczką tj. odsetki, opłaty, prowizje, składki ubezpieczeniowe itp. oraz inne koszty pobierane w ciężar kapitału kredytu. W przypadku zatem naruszenia przez kredytodawcę obowiązków związanych z treścią umowy o kredyt konsumencki konsument, wskutek podjętych działań może doprowadzić do sytuacji, w której będzie obowiązany do zwrotu jedynie kapitału kredytu lub pożyczki bez odsetek i innych kosztów kredytu należnych przedsiębiorcy zgodnie z treścią zawartej umowy. Mówiąc wprost – skorzystanie z dobrodziejstwa przepisów dot. sankcji kredytu darmowego oznacza, że kredytobiorca zwraca wyłącznie nominalną kwotę otrzymaną z tytułu kredytu, bez jakichkolwiek kosztów dodatkowych.
Tym samym, zastosowanie instytucji sankcji kredytu darmowego powoduje nie tylko konieczność zaprzestania pobierania przez bank innych opłat aniżeli rat kapitałowych, ale także obowiązek zwrotu na rzecz konsumenta wszelkich świadczeń spełnionych już wcześniej w wykonaniu umowy.
Kto jest uprawniony do skorzystania z sankcji kredytu darmowego?
Określając krąg osób, które są uprawnione do skorzystania z instytucji sankcji kredytu darmowego, w pierwszej kolejności wskazania wymaga, że sankcja kredytu darmowego zastosowanie ma w przypadku tzw. kredytów konsumenckich. Oznacza to, że podstawowym warunkiem skorzystania z sankcji kredytu darmowego jest istnienie określonych uchybień w umowie, której treść podlega regulacjom ustawy o kredycie konsumenckim oraz złożenie stosownego oświadczenia, w przewidzianym prawie terminem.
Tym samym, celem skorzystania z sankcji kredytu darmowego, spełnić należy trzy podstawowe warunki:
- umowa musi być zawarta przez osobę fizyczną,
- wypłacony na mocy umowy kredyt nie może opiewać na więcej, niż 255.550,00 zł albo równowartość tejże kwoty w walucie obcej (z pewnymi wyjątkami – o czym poniżej),
- całkowita spłata kredytu nie mogła nastąpić dawniej niż na rok przed złożeniem oświadczenia o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego.
Jednocześnie, sankcją kredytu darmowego objęte mogą być wyłącznie następujące rodzaje umów:
1) umowa pożyczki,
2) umowa kredytu w rozumieniu przepisów prawa bankowego,
3) umowa o odroczeniu konsumentowi terminu spełnienia świadczenia pieniężnego jeśli konsument jest zobowiązany do poniesienia jakichkolwiek kosztów związanych z odroczeniem spełnienia świadczenia,
4) umowa o kredyt, w której kredytodawca zaciąga zobowiązanie wobec osoby trzeciej a konsument zobowiązuje się do zwrotu kredytodawcy spełnionego świadczenia,
5) umowa o kredyt odnawialny.
W praktyce oznacza to, że „najczęstszymi” umowami kwalifikującymi się do sankcji kredytu darmowego będą umowy kredytu oraz umowy pożyczki zawierane przez osoby fizyczne w celach niezarobkowych, a przeznaczonych na zaspokojenie potrzeb własnych.
Warunki skorzystania z instytucji sankcji kredytu darmowego są jednak zróżnicowane w zależności od przeznaczenia kredytu. Istotnym bowiem pozostaje, że celem skorzystania z sankcji kredytu darmowego:
- umowa o kredyt gotówkowy (umowa pożyczki gotówkowej) musiała zostać zawarta z bankiem najwcześniej w dacie 18.12.2011 r.,
- kwota kredytu hipotecznego udostępnionego na podstawie umowy zawartej z bankiem w okresie od 20.02.2006 r. do 17.12.2011 r. nie mogła przekraczać kwoty 80 000,00 zł, zaś kwota kredytu hipotecznego udostępnionego na podstawie umowy o kredyt hipoteczny zawartej w okresie od 18.12.2011 r. do 22.07.2017 r. nie mogła przekraczać kwoty 255 550,00 zł (skorzystanie z sankcji wobec umów kredytu hipotecznego jest możliwe jedynie wobec umów kredytu hipotecznego zawartych do dnia 22.07.2017 r.),
- umowa o pożyczkę pozabankową musiała zostać zawarta najwcześniej 18.12.2011 r.
Należy jednak wskazać, że sankcja kredytu darmowego ogranicza się w przypadku umów kredytu hipotecznego do kosztów kredytu należnych kredytodawcy za okres czterech lat poprzedzających dzień złożenia oświadczenia przez konsumenta.
Z sankcji kredytu darmowego mogą również skorzystać kredytobiorcy lub pożyczkobiorcy, których umowa została wypowiedziana przez kredytodawcę.
Uchybienia umowy prowadzące do SKD
Analiza umowy pod kątem możliwości skorzystania z sankcji kredytu darmowego sprowadza się do zweryfikowania, czy przedsiębiorca uchybił obowiązkowi zawarcia w umowie niezbędnych z punktu widzenia przepisów informacji.
Kategoryzując uchybienia, których zawarcie w umowie prowadzi do możliwości zastosowania sankcji kredytu darmowego, wskazać należy na:
- naruszenie obowiązku zawarcia umowy w formie pisemnej lub w innej formie szczególnej,
- nieokreślenie w treści umowy kredytowej rodzaju udzielonego kredytu i jego całkowitej kwoty, czasu obowiązywania umowy, terminu i sposobu spłaty zobowiązania, stopy oprocentowania oraz rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania,
- pominięcie w umowie informacji o kosztach, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową,
- przekroczenie poziomu określonych w ustawie kosztów,
- pominięcie informacji o terminie, sposobie i skutkach odstąpienia konsumenta od umowy, prawie konsumenta do spłaty zobowiązania przed terminem oraz procedury spłaty kredytu przed terminem
Zaznaczenia wymaga, że w wypadku obowiązków informacyjnych – wobec ogólnego sposobu sformułowania komentowanej regulacji – nie ulega wątpliwości, że sankcję kredytu darmowego będą mogły pociągnąć za sobą wszystkie postaci braku wywiązania się z tego wymagania: zarówno brak jego spełnienia, jak i spełnienie niewłaściwe. Do ostatniej grupy sytuacji należą natomiast, bez wątpienia, zarówno wypadki, w których wada informacji dotyczyła jej warstwy merytorycznej (brak przekazania wszystkich wymaganych informacji), jak i formalnej (przedstawienie informacji z naruszeniem ustawowego wymogu posłużenia się formularzem informacyjnym, sformułowanie jej w sposób niezrozumiały dla typowego adresata itd.).
Kluczowym jest przy tym, że wystąpienie już tylko jednego z uchybień prowadzić może do skorzystania z instytucji sankcji kredytu darmowego.
Jak skorzystać z sankcji z kredytu darmowego?
Jeżeli w umowie występują uchybienia, których istnienie pozwala na skorzystanie z instytucji sankcji kredytu darmowego, celem jej realizacji należy w pierwszej kolejności złożyć kredytodawcy pisemne oświadczenie o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego.
Po złożeniu przez konsumenta oświadczenia o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego istnieją dwie możliwości dalszego postępowania wobec przedsiębiorcy (w przypadku zobowiązań „aktywnych):
1) natychmiastowe zaprzestanie spłaty innych świadczeń aniżeli rat kapitałowych i następnie domaganie się w ramach procesu sądowego zwrotu kosztów uiszczonych do momentu złożenia oświadczenia o sankcji kredytu darmowego – w naszej ocenie jest to ścieżka znacząco bardziej ryzykowna, jako że działanie tego rodzaju prowadzić będzie do wypowiedzenia umowy przez kredytodawcę w związku z brakiem prawidłowej realizacji umowy (a w przypadku ewentualnego braku podzielenia argumentacji kredytobiorcy przez sąd, konieczności natychmiastowej zapłaty całości pozostałego do spłaty salda zadłużenia),
2) oczekiwanie na odpowiedź banku na złożone oświadczenie a następnie zainicjowanie postępowania, którego wynikiem będzie ustalenie, że należność kredytowa nie istnieje lub istnieje, ale w niższej wysokości niż ta, która wynika z harmonogramu spłaty – jest to sposób działania o wiele bardziej racjonalny, bowiem prowadzi do znaczącego ograniczenia ryzyka konieczności natychmiastowej spłaty pozostałej części pożyczki w przypadku negatywnego wyniku procesu.
Dodatkowo, niewątpliwą zaletą wyboru rekomendowanej ścieżki jest fakt, iż w toku procesu skorzystać można z instytucji prawa cywilnego pozwalającej na ograniczenie już w czasie trwania procesu sądowego należnych bankowi świadczeń jedynie do kapitału kredytu, czyli doprowadzenia do sytuacji, w której już na początkowym etapie postępowania sądowego spłata pożyczki ograniczona zostanie przez Sąd jedynie do konieczności spłaty kapitału pożyczki – co daje jednocześnie gwarancję braku możliwości wypowiedzenia umowy przez bank.