W ostatnim czasie w przekazie medialnym banki coraz częściej wzbudzają wśród kredytobiorców obawy co do tego, że w przyszłości hipotetycznie
będą mogły występować z roszczeniami o tzw. wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z kapitału w przypadku ustalenia nieważności umowy kredytu. Tego typu narracja stanowi oczywisty przejaw polityki banku, którego celem – w obliczu masowego ustalania nieważności umów
przez sądy powszechne – jest zniechęcenie i odwiedzenie jak największej ilości kredytobiorców od występowania z powództwami. Z tego powodu w
ramach przygotowanego przez nas kompendium wiedzy frankowicza postanowiliśmy się pochylić również nad tym zagadnieniem.
Przechodząc od razu do meritum – aktualnie tak w doktrynie jak i w orzecznictwie powszechnie uznaje się, że roszczenia banków o tzw. bezumowne korzystanie z kapitału pozostają całkowicie niezasadne.
Przyczyn takiego stanu rzeczy jest co najmniej kilka, niemniej do najbardziej istotnych należy fakt, że:
- uwzględnianie tego rodzaju roszczenia przez sądy krajowe, prowadziłoby do podważenia odstraszającego celu uregulowań Dyrektywy Rady 93/13/EWG i zniechęcałoby konsumentów do dochodzenia swych praw,
- po stronie pozwanego nie istnieje prawo podmiotowe do domagania się wynagrodzenia za korzystanie z kapitału – uprawnienie tego rodzaju nie przewiduje kodeks cywilny,
- wystąpienie z tego rodzaju roszczeniem podlegałoby oddaleniu wobec sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.
Omawiając pokrótce pierwszą z wymienionych przyczyn, podniesienia wymaga że podstawowym celem Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5
kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich jest zapobieganie stosowania przez przedsiębiorców
nieuczciwych warunków umownych oraz ochrona konsumenta, jako strony słabszej w stosunku prawnym z przedsiębiorcą. Cel ten
realizowany jest m.in. poprzez wprowadzenie odstraszającej dla przedsiębiorcy sankcji przewidującej, że w przypadku zawarcia w umowie
postanowienia o charakterze niedozwolonym postanowienie tego rodzaju nie wiąże konsumenta, a przedsiębiorca musi ponieść wszystkie związane
z tym negatywne konsekwencje.
Powyższe oznacza, że gdyby bank w przypadku unieważnienia umowy z powodu stosowania klauzul niedozwolonych zachowywał prawo do
otrzymania wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, to stałoby w oczywistej sprzeczności z jednym z podstawowych celów Dyrektywy
93/13/EWG. W tego rodzaju sytuacji bank uzyskałyby bowiem potwierdzenie, że nawet w przypadku stwierdzenia przez sąd stosowania
przez bank niedozwolonych postanowień umownych i unieważnienia umowy z tej przyczyny (przyczyny leżącej w całości wyłącznie po stronie
banku), kredytodawca w dalszym ciągu uzyska wynagrodzenie w związku z udzieleniem kredytu. Wypaczało by to więc sens, cel i znaczenie norm
Dyrektywy 93/13. Bank nie rezygnowałby ze stosowania klauzul abuzywnych, skoro jedyną konsekwencją dla niego było by unieważnienie
umowy wiążące się potencjalnie z zyskiem w postaci wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, a zatem bez poniesienia przez niego jakichkolwiek znaczących konsekwencji ekonomicznych.
Po drugie, zgłaszane niekiedy przez banki roszczenia o tzw. wynagrodzenie za korzystanie z kapitału pozostają niezasadne również z
tej przyczyny, że na gruncie prawa polskiego i praktyki jego stosowania nie istnieje prawo do żądania wynagrodzenie za korzystanie z kapitału (w
tym uprawnienia tego rodzaju nie można formułować na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu i świadczeniu nienależnym). W
tym miejscu przypomnieć należy – a co omawiane było już we wcześniejszej części kompendium wiedzy frankowicza – że ustalenie
nieważności umowy kredytu prowadzi do uznania, że nie wiąże ona stron ze skutkiem wstecznym, od samej chwili jej zawarcia (mówiąc najbardziej
obrazowo: przyjmuje się założenie jakoby umowa nigdy nie została zawarta). Jeśli zaś umowę uważa się za nieważną od samego początku, to
oznacza to że bank nie udostępnił klientowi kwoty kredytu jako kapitału, lecz spełnił świadczenie nienależne. Podobnie kredytobiorca przez cały czas spełniał świadczenie nienależnym. Skoro zaś nie można mówić o udostępnionym kapitale, od którego bank mógłby naliczać odsetki, lecz
mamy w tym przypadku do czynienia ze świadczeniem nienależnym, to jednoznacznie wyklucza to – w świetle unormowań kodeksu cywilnego i
praktyce stosowania prawa – możliwość przyznania jakiegokolwiek wynagrodzenia na rzecz banku.
Po trzecie wreszcie, uzupełniająco należy zauważyć, że uwzględnienie ewentualnego roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału byłoby sprzeczne z zasadmi współżycia społecznego. Skoro bowiem to wyłącznie z winy banku redagującego umowę istnieją podstawy do stwierdzenia bezskuteczności klauzul abuzywnych oraz nieważności umowy jako niemożliwej do wykonania, to niezgodne z zasadami współżycia społecznego było by uznawanie, jakoby roszczenie banku w stosunku do pokrzywdzonego działaniem banku kredytobiorcy o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału było uzasadnione. Skoro bowiem bank sam dopuszczał się naruszenia zasad współżycia społecznego i dobrych obyczajów, tworząc klauzule niedozwolone i używając ich powszechnie w umowach w obrocie z konsumentami, to w chwili obecnej brak jest podstaw by był on wynagradzany możliwością żądania od kredytobiorcy wynagrodzenia za korzystanie z kapitału w przypadku ustalenia nieważności umowy kredytu.
W tym stanie rzeczy zgłaszane niejednokrotnie jako „straszak” na kredytobiorców rzekome roszczenie banku o wynagrodzenie za
korzystanie z kapitału pozostaje całkowicie bezpodstawe. Znamienne jest zresztą, że pomimo dochodzenia przez różne banki w wielu sprawach
„frankowych” roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału, przez sądy powszechnie nie doszło na chwilę obecną do wydania choćby
jednego orzeczenia, które tego roszczenie by uwzględniało. Jednocześnie zaś, w obrocie prawnym znaleźć można już cały szereg orzeczeń sądów
powszechnych negujących możliwość skutecznego wystąpienia przez bank z tego rodzaju żądaniem (m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w
Białymstoku z dnia 20 lutego 2020 r., sygn. akt I ACa 635/19, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25 kwietnia 2022 r., sygn. akt I ACa
545/21, wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 24 listopada 2021r., sygn. akt I C 843/21, wyrok Sądu Okręgowego w Świdnicy z dnia 18
stycznia 2022 r., sygn. akt I C 1802/21, wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 10 stycznia 2022 r., sygn. akt XXVIII C 29/21, wyrok
Sądu Okręgowego w Suwałkach z dnia 30 grudnia 2021 r., sygn. akt I C 843/20 czy wyrok Sądu Okręgowego w Suwałkach z dnia 29 kwietnia
2022 r., sygn. akt I C 864/21