W dniu 30 października 2024 r. Sąd Okręgowy w Warszawie, XXVIII Wydział Cywilny zadał pytanie prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o treści:
czy art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz zasady skuteczności, proporcjonalności, pewności prawa i prawa do sądu należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie przepisom krajowym, które pozwalają sądowi krajowemu na uwzględnienie przedawnionego roszczenia przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi o zwrot świadczeń nienależnych spełnionych na podstawie umowy, która stała się nieważna na skutek zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, jeżeli wymagają tego względy słuszności lub zasady współżycia społecznego?
Wyjaśniając istotę w/w pytania prejudycjalnego zacząć należy od wskazania, iż w ostatnim czasie banki zaczęły wnosić przeciwko kredytobiorcom, którzy kwestionują umowy kredytów ze względu na ich nieważność, pozwy o zwrot kapitału kredytu. Takie działanie banku zostało podyktowane stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w uchwale z dnia 25 kwietnia 2024 r. (III CZP 25/22), w której wskazano, że termin przedawnienia roszczenia banku o zwrot wypłaconego kapitału kredytu co do zasady powinien być liczony od chwili, gdy kredytobiorca zakwestionował wobec banku związanie postanowieniami umowy.
Zgodnie z przepisami termin przedawnienia roszczenia związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej wynosi 3 lata i upływa z końcem roku kalendarzowego (art. 118 k.c.), a bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § 1 k.c.), natomiast wniesienie pozwu o zapłatę przerywa bieg tego terminu (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). Stąd też banki podjęły decyzję o występowaniu z pozwami przeciwko kredytobiorcom, tak aby przerwać bieg terminu przedawnienia własnego roszczenia (o zwrot kapitału kredytu).
Kredytobiorcy pozwani przez banki niejednokrotnie podejmują obronę przed roszczeniami banków, podnosząc zarzut przedawnienia roszczenia. Jak wskazano w wyroku TSUE z dnia 13 lipca 2023 r. (C‑35/22) oraz w wyroku TSUE i z dnia 25 stycznia 2024 r. (C‑810/21 do C‑813/21)jeżeli nieuczciwy charakter warunków umownych został stwierdzony w utrwalonym orzecznictwie krajowym, od instytucji bankowych należy oczekiwać, że będą miały o tym wiedzę i podejmą odpowiednie działania w celu uchylenia skutków tych warunków (pkt 32 wyroku C‑35/22 i pkt 58 wyroku C‑810/21 do C‑813/21). W orzecznictwie krajowym przesądzono, że bieg przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się co do zasady od dnia następującego po dniu, w którym kredytobiorca zakwestionował względem banku związanie postanowieniami umowy (uchwała SNIII CZP 25/22).
Niemniej jednak, w 2018 roku ustawodawca dokonując nowelizacji kodeksu cywilnego, wprowadził m.in. przepis art. 1171 § 1 k.c., zgodnie z którym: w wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności.
Odmowa uwzględnienia zarzutu przedawnienia roszczenia banku w świetle art. 1171 k.c. powinna być uzasadniona względami słuszności, które powinny być oceniane z jednoczesnym rozważeniem interesów stron, lecz jako wyjątek art. 1171 k.c. powinien być interpretowany ściśle i nie powinien być nadużywany. Trzeba przy tym zaznaczyć, że z uwagi na wyjątkowość w/w przepisu z takiej możliwości sąd powinien korzystać rzadko. Mimo tego, sądy powszechne coraz częściej oraz chętniej zaczęły chronić interes banków pozywających kredytobiorców oraz odmawiać uwzględnienia zarzutu przedawnienia roszczeń banku.
I tak, w jednej ze spraw, Sąd Okręgowy w Warszawie, XXVIII Wydział Cywilny nabrał wątpliwości, czy ochrona interesu banku z zastosowaniem art. 1171 k.c. będzie zgodna z celami i funkcjami Dyrektywy 93/13. Wskutek tego zadane zostało pytanie prejudycjalne sprowadzające się do ustalenia czy dopuszczalne jest uwzględnienie przedawnionego roszczenia banku przeciwko konsumentowi o zwrot kapitału kredytu, jeżeli wymagają tego względy słuszności lub zasady współżycia społecznego.
W przypadku zaprezentowania przez TSUE prokonsumenckiego podejścia oraz orzeczenia, że przepisy Dyrektywy 93/13 nie pozwalają na uwzględnienie przedawnionego roszczenia banku przeciwko konsumentowi o zwrot świadczeń nienależnych spełnionych na podstawie nieważnej umowy z powołaniem na względy słuszności lub zasady współżycia społecznego, banki stracą ostatnią broń w walce z konsumentami, a przy tym niejako zapłacą za wieloletnią ignorancję oraz upór w kwestionowaniu słusznych roszczeń konsumentów.
Autor: r.pr. Miłosz Filip
