W ostatnich miesiącach w polskich sądach przybywa spraw dotyczących tzw. sankcji kredytu darmowego (SKD). To narzędzie prawne, przewidziane w ustawie o kredycie konsumenckim, umożliwia konsumentowi spłatę jedynie kwoty pożyczonego kapitału – z pominięciem odsetek i wszelkich kosztów – jeśli kredytodawca nie dopełnił obowiązków informacyjnych przewidzianych przez prawo.
Według danych Związku Banków Polskich (ZBP), na koniec 2024 roku toczyło się ok. 11 tysięcy postępowań opartych na SKD. W 2023 r. tego typu sprawy były jeszcze zjawiskiem marginalnym. Dla porównania: w styczniu 2024 roku Rzecznik Finansowy uczestniczył w zaledwie 26 sprawach sądowych dotyczących SKD. W styczniu 2025 roku było ich już 430. Równocześnie rośnie liczba składanych wniosków o interwencję – w 2024 roku złożono ich ponad 8 700, z czego aż 2 134 dotyczyły sankcji kredytu darmowego (dla porównania: w 2023 roku tylko 240 spośród 7 419 dotyczyło tego zagadnienia).
Kim jest Rzecznik Finansowy i na czym polega jego rola?
Rzecznik Finansowy to instytucja państwowa powołana do ochrony interesów klientów podmiotów rynku finansowego. Jego zadaniem jest przede wszystkim rozpatrywanie skarg konsumentów i wspieranie ich w sporach z instytucjami finansowymi – w tym z bankami, firmami pożyczkowymi czy towarzystwami ubezpieczeniowymi.
W sprawach sądowych Rzecznik ma możliwość przedstawiania tzw. istotnych poglądów – opinii prawnych, które choć nie są dla sądu wiążące, powinny być przez niego rozważone w toku postępowania. Opinie te są często bardzo pomocne dla konsumentów, zwłaszcza w sprawach precedensowych lub skomplikowanych.
W kontekście sankcji kredytu darmowego, Rzecznik Finansowy koncentruje się na analizie, czy kredytodawca prawidłowo wykonał obowiązki wynikające z przepisów – w szczególności czy rzetelnie poinformował klienta o całkowitym koszcie kredytu, rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania (RRSO) i innych istotnych parametrach umowy. W przypadku wykrycia uchybień – nawet formalnych – Rzecznik zwykle prezentuje pogląd korzystny dla konsumenta.
W 2023 roku Rzecznik wydał 28 istotnych poglądów w sprawach SKD, natomiast w 2024 roku – już 244. To wzrost niemal dziesięciokrotny.
Stanowisko Rzecznika Finansowego w kwestiach spornych
Jedną z kluczowych kwestii spornych między sektorem bankowym a Rzecznikiem jest termin, od którego należy liczyć roczny okres, w którym konsument może skorzystać z sankcji. Lobby bankowe stoi na stanowisku, że liczyć go należy od dnia wypłaty środków z kredytu. Rzecznik Finansowy nie zgadza się z tą interpretacją i wskazuje, że zgodnie z art. 45 ust. 5 ustawy o kredycie konsumenckim, termin powinien biec od dnia, w którym obie strony umowy kredytowej wykonały swoje zobowiązania – a więc nie wcześniej niż po całkowitej spłacie kredytu przez konsumenta.
Dodatkowo zdaniem Rzecznika Finansowego, stosowanie przez instytucje finansowe mechanizmu naliczania odsetek od tej części kredytu gotówkowego, która obejmuje koszty związane z jego udzieleniem, budzi istotne zastrzeżenia. W takich przypadkach oprocentowaniu podlega nie tylko realnie wypłacona konsumentowi kwota, ale również środki, które służą pokryciu opłat i prowizji należnych wyłącznie kredytodawcy. Taka praktyka, jak wskazuje Rzecznik, stoi w sprzeczności z podstawową funkcją odsetek kapitałowych – które powinny być naliczane jedynie od faktycznie udostępnionego kapitału.
Tego rodzaju konstrukcja może prowadzić do zawyżenia niektórych parametrów finansowych kredytu – zwłaszcza całkowitej kwoty do zapłaty przez konsumenta – oraz do zafałszowania rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania (RRSO), która jest kluczowym wskaźnikiem oceny kosztów zobowiązania.
Zdaniem Rzecznika zniekształcenie wartości wskaźnika RRSO czy całkowitej kwoty do zapłaty może uniemożliwić konsumentowi właściwe zrozumienie jego sytuacji finansowej, co stanowi przesłankę do zastosowania sankcji kredytu darmowego
Znaczenie stanowiska Rzecznika Finansowego dla kredytobiorców
Zdecydowana postawa Rzecznika Finansowego w sprawach dotyczących sankcji kredytu darmowego to wyraźny sygnał, że instytucja ta realnie wspiera interesy konsumentów. W swoich stanowiskach Rzecznik nie tylko piętnuje nieprawidłowości w działaniach kredytodawców, ale również aktywnie angażuje się w obronę praw kredytobiorców – zarówno na etapie przedsądowym, jak i w trakcie postępowań sądowych, m.in. poprzez wydawanie tzw. istotnych poglądów.
Jego prokonsumencka interpretacja przepisów, zwłaszcza w zakresie obowiązków informacyjnych banków i firm pożyczkowych, daje realne narzędzia do dochodzenia swoich praw osobom, które padły ofiarą nieuczciwych lub nieprecyzyjnych praktyk. Rzecznik wyraźnie wskazuje, że nawet drobne uchybienia formalne mogą mieć istotne konsekwencje prawne, jeśli utrudniają konsumentowi ocenę rzeczywistego zakresu zobowiązania.
