Jak wielokrotnie wskazywano już we wszelkiego rodzaju publikacjach, rolę absolutnie kluczową dla ukształtowania się obecnej (bardzo korzystnej dla kredytobiorców) linii orzeczniczej w sprawach tzw. kredytów frankowych miało orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
Mowa tu przede wszystkim o wyroku TSUE z dnia 3 października 2019 r., C-260/18 Dziubak, którego treść wywarła ogromny wpływ na zrozumienie przez sądy krajowe istoty ochrony prawnej konsumenta, przysługującej mu w sytuacji zawarcia z bankiem umowy rażąco naruszającej jego interesy i pozostającej w sprzeczności z dobrymi obyczajami. W tym stanie rzeczy, wyrok w sprawie C-260/18 – ale również szereg innych orzeczeń TSUE zapadłych w ostatnich latach – pozostaje niejako „kamieniem milowym” w drodze do ukształtowania się aktualnej linii orzeczniczej, zgodnie z którą banki masowo przegrywają procesy o unieważnienie umowy kredytu frankowego i zwrot nienależnie spełnionych przez kredytobiorcę świadczeń pieniężnych.
Unieważnienie umowy frankowej sprzed 2004 roku – czy to możliwe?
W tym miejscu pojawia się jednak pytanie, jak znaczący wkład orzecznictwa TSUE ma się do umów kredytów frankowych zawartych jeszcze przed datą akcesji Polski do Unii Europejskiej (przed dniem 1 maja 2004 r.). Skoro bowiem co do zasady zakres kognicji (zakres rozpoznawanych spraw) Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej obejmuje jedynie zagadnienia prawa wspólnotowego (prawa unijnego), a w dacie zawierania umowy „przedunijnej” prawo wspólnotowe nie było jeszcze w Polsce obowiązujące, to mogłoby to stanowić asumpt do twierdzenia, że do umów „przedunijnych” orzecznictwo TSUE zastosowania nie znajduje, a skoro tak to nie powinno się ich unieważniać.
W świetle analizy wydawanych przez sądy krajowe wyroków oraz praktyki kancelarii pogląd tego rodzaju uznać należy jednak za błędny.
Zdecydowana większość sądów powszechnych dochodzi bowiem do przekonania, że orzecznictwo TSUE znajduje zastosowanie również do tej części umów kredytu, które zawarte zostały przed wejściem Polski do Unii Europejskiej. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest co najmniej kilka.
Po pierwsze, za koniecznością stosowania ochrony konsumenckiej również w przypadku umów „przedunijnych” przemawia fakt, iż obecna treść art. 3851 k.c. (przepisu na podstawie którego kredytobiorcom udzielona została ochrona konsumencka w sytuacji zawarcia w umowie postanowień o charakterze nieuczciwym) została wprowadzona już ustawą z dnia 2 marca 2000 r., a zatem jeszcze na kilka lat przed ostatecznym wejściem Polski do Unii Europejskiej.
Po drugie, ustawa wprowadzająca do krajowego porządku prawnego art. 3851 k.c. miała na celu implementację (wdrożenie) do krajowego porządku prawnego ochronę konsumencką na wzór tej wynikającej z prawa wspólnotowego, a konkretnie z Dyrektywy 93/13 (tj. aktu prawnego, którego wykładnia stanowiła przedmiot wcześniej przywoływanych orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej).
Po trzecie, nie sposób pominąć, że Polska już na mocy art. 68 i art. 69 Układu Europejskiego z dnia 16 grudnia 1991 r. zobowiązała się do podjęcia wszelkich niezbędnych działań zmierzających do zbliżenia ustawodawstwa krajowego oraz europejskiego, a zatem również do wdrożenia rozwiązań zapewniających konsumentowi należytą ochronę prawną na wzór tej wynikającej z prawa unijnego.
Wreszcie po czwarte, za zasadnością przyznania pełnej ochrony prawnej konsumentowi zawierającemu umowę przed 1 maja 2004 r. przemawiają również zasady logiki i racjonalnego rozumowania, które nakazują, aby identyczną treść art. 3851 k.c. („krajową” podstawę prawną do dochodzenia roszczeń w sprawach frankowych) wykładać zawsze w ten sam sposób, bez rozróżniania ze względu na moment zawarcia kwestionowanej umowy kredytu.
Konkludując, z szeregu przyczyn natury stricte prawnej oraz względów słuszności, również kredytobiorcy zawierający swoją umowę przed przystąpieniem przez Polskę do Unii Europejskiej mogą skutecznie domagać się ustalenia nieważności umowy, a przy wsparciu kancelarii frankowej szanse powodzenia w ramach zainicjowanego w tej materii procesu pozostają bardzo wysokie.
autor: radca prawny Maciej Rączkowski
