Omówienie r.pr. Macieja Dujki z Kancelarii Radców Prawnych Korzybski Wojciński
W dniu 25 kwietnia 2024 roku Sąd Najwyższy podjął następującą uchwałę:
1. W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.
2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.
3. Jeżeli w wykonaniu umowy kredytu, która nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają samodzielne roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron.
4. Jeżeli umowa kredytu nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bieg przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się co do zasady od dnia następującego po dniu, w którym kredytobiorca zakwestionował względem banku związanie postanowieniami umowy.
5. Jeżeli umowa kredytu nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, nie ma podstawy prawnej do żądania przez którąkolwiek ze stron odsetek lub innego wynagrodzenia z tytułu korzystania z jej środków pieniężnych w okresie od spełnienia nienależnego świadczenia do chwili popadnięcia w opóźnienie co do zwrotu tego świadczenia.
Warto omówić co dokładnie oznaczają poszczególne jej sformułowania.
Niedozwolone postanowienia w umowie, oznaczają jej upadek (nieważność w całości)
Z pkt 1 i 2 uchwały wynika jednoznacznie, że jeśli sąd stwierdzi występowanie w umowie kredytu klauzul niedozwolonych odnoszących się do sposobu ustalania kursu waluty, musi je wyeliminować z umowy i nie może zastąpić ich żadnym innym przepisem prawa lub zwyczajem. Sąd Najwyższy potwierdził jednoznacznie, że w Polsce nie ma przepisu prawa, który mógłby znaleźć zastępcze zastosowanie w umowie kredytu. Skutkiem tego jest niezwiązanie kredytobiorcy nie tylko klauzulami niedozwolonymi ale także pozostałą częścią umowy. W praktyce to oznacza, że umowa staje się nieważna w całości. Sąd Najwyższy jednoznacznie przekreślił praktyki niektórych sędziów, polegające na tzw. odfrankowieniu umowy, czy jej przewalutowaniu (np. spłata po kursie średnim NBP).
Teoria dwóch kondykcji zwyciężyła
Pkt 3 uchwały jednoznacznie przesądza, że sąd nie może samodzielnie dokonywać potrącenia kwoty wypłaconego kredytu z kwotami spłat dochodzonych przez kredytobiorcę, co funkcjonowało w ramach tzw. teorii salda. Obecnie to bank powinien bronić się zarzutem potrącenia w procesie, jeśli chce aby kwota wypłaconego kredytu została rozliczona w wyroku. Jest to szczególnie ważne przy kredytach całkowicie spłaconych, gdzie w pozwie należy dochodzić wszystkich spłat, a nie samodzielnie wyliczać nadpłatę kredytobiorcy.
Bank ma 3-letni termin przedawnienia od dnia wytoczenia pozwu lub wezwania do zapłaty
W pkt 4 SN jednoznacznie przesądził, że termin przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwoty kredytu nie rozpoczyna swego biegu w dniu wypłaty kredytu, a dopiero wtedy kiedy konsument powoła się wobec banku na istnienie klauzul niedozwolonych w umowie. Może to być szczególnie istotne dla kredytobiorców, którzy ponad 3 lata temu powołali się wobec banku na istnienie klauzul w swoich umowach – np. w postaci pisma, reklamacji, wezwania do zapłaty, czy pozwu. W takich wypadkach wydaje się, że bank nie będzie mógł dochodzić od nich zwrotu kwoty kredytu.
Odsetki za opóźnienie należne obu stronom od dnia opóźnienia
Pkt 5 omawianej uchwały jednoznacznie wskazuje, że zarówno kredytobiorca, jak i bank ma prawo do odsetek ustawowych od dnia opóźnienia. W stan opóźnienia bank może popaść po skierowaniu do niego wezwania do zapłaty lub po prostu złożenia i doręczenia mu pozwu przez sąd. Ta sama zasada działa niestety również wobec kredytobiorcy, który otrzyma od banku wezwanie do zapłaty lub pozew – warto aby w takiej sytuacji odpowiednio zareagować.
Sąd Najwyższy przesądził jednocześnie, że ani konsumentowi, ani bankowi nie przysługują jakiekolwiek roszczenia dodatkowe – jak np. wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z kapitału, waloryzacja, czy odszkodowanie.
Podsumowując uchwała SN powinna stanowić kolejny czynnik, który doprowadzi do ujednolicenia orzecznictwa sądowego oraz usprawnienia przebiegu procesów frankowych.
