O ile w praktyce zdecydowana większość udzielonych przed laty kredytów pseudowalutowych była indeksowana bądź denominowana do franka szwajcarskiego (względnie euro), o tyle w ramach naszej praktyki coraz częściej spotykamy się z umowami indeksowanymi do dolara amerykańskiego i jena japońskiego.
Dzieje się tak, ponieważ ewentualne powództwo dotyczące kredytu „dolarowego” czy „jenowego” nie jest co do zasady obarczone wyższym ryzykiem względem „tradycyjnych” walut indeksacji, a potencjalne uznanie umowy kredytu za nieważną w tego rodzaju sprawach następuje dokładnie z tych samych przyczyn jak ma to miejsce w innych sprawach.
Nieważność umowy nie wynika ze zmiany kursu walut
Przyczyną tego stanu rzeczy jest fakt, że do uznania umowy kredytu za nieważną nie dochodzi ze względu na znaczący wzrost kursu waluty na przestrzeni trwania umowy. Okoliczność tego rodzaju – jako powstała już po zawarciu umowy kredytu – nie ma w świetle art. 385² kodeksu cywilnego jakiegokolwiek znaczenia dla oceny zasadności roszczenia.
Przyczyn nieważności umowy kredytu pseudowalutowego należy upatrywać gdzie indziej, a mianowicie po pierwsze w fakcie, że na gruncie większości zawieranych umów bank był uprawniony do jednostronnego i całkowicie dowolnego ustalania kursu waluty stosowanego na potrzeby przeliczenia świadczeń stron, a po drugie w fakcie, że banki najczęściej nie przedstawiały konsumentom rzetelnej informacji co do zakresu ryzyka walutowego wynikającego z indeksacji bądź denominacji kredytu do waluty obcej.
Dowolne ustalanie kursów walut przez bank
Odnosząc się do pierwszej z przytoczonych podstaw przypomnieć należy, że w zdecydowanej większości kredytów pseudowalutowych waluta obca występowała jedynie „na papierze”, gdyż zarówno wypłata jak i spłata kredytu następowała w polskim złotym.
Skoro zatem świadczenia wynikające z umowy kredytu miały być spełniane w złotówce, ale rozliczane w walucie obcej (niezależnie czy będzie to CHF, czy też USD bądź JPY), to konstrukcja kredytu musiała zakładać jakąś formę przeliczenia pozwalającego na określenie równowartości kwoty złotówkowej do waluty waloryzacji.
W tym kontekście fundamentalne znaczenie ma fakt, że w przytłaczającej większości spraw to bank na mocy umowy uprawniony był do jednostronnego i całkowicie swobodnego ustalania kursu waluty, na co kredytobiorca nie miał najmniejszego wpływu. W konsekwencji bank mógł ustalać te kursy całkowicie dowolnie, w ten sposób decydując o kwocie początkowego salda zadłużenia (w przypadku kredytu indeksowanego), kwocie jaką musi wypłacić na rzecz kredytobiorcy (w przypadku kredytu denominowanego) oraz o kwocie jaką kredytobiorca będzie musiał na jego rzecz zwrócić (w obydwu przypadkach).
Brak rzetelnej informacji o ryzyku walutowym
Niezależnie, o nieważności umowy świadczy również brak przekazania kredytobiorcy wyczerpujących informacji co do skali ryzyka wynikającego z zaoferowanego kredytu.
Zgodnie z coraz powszechniej aprobowanym przez sądy poglądem, powyższe prowadzi do braku spełnienia przez przedsiębiorcę kryterium przejrzystości postanowień umowy (zgodnie z art. 5 Dyrektywy 93/13), przez co konsument nie jest związany postanowieniami „wprowadzającymi” do umowy kredytu element ryzyka walutowego i w konsekwencji nie jest związany umową w ogóle.
Uniwersalność podstaw nieważności – także dla kredytów USD i JPY
Co szczególnie istotne, obydwie przytoczone powyżej podstawy formułowania roszczeń mają charakter uniwersalny – nie są w żaden sposób zależne od faktu, czy waloryzacja następuje w oparciu o CHF bądź jakąkolwiek inną walutę obcą.
To właśnie z tej przyczyny, skutecznej ochrony prawnej dochodzić można również w przypadku rzadziej udzielanych kredytów indeksowanych do USD i JPY, albowiem złożenie pozwu w tego rodzaju sprawach nie wiąże się z jakkolwiek wyższym ryzykiem procesowym niż w przypadku kredytu „frankowego”.
autor: radca prawny Maciej Rączkowski
