Nie od dziś wiadomo, że wzorce umowne Deutsche Bank Polska S.A. od dawna były postrzegane jako trudniejsze do podważenia ze względu na hipotetyczną możliwość wypłaty, jak i spłaty kredytu w walucie obcej (CHF/EUR) od samego początku. Przy tym, od 2009 roku bank stosował wzorce umowne, w których regulował sposób ustalania kursu w Tabeli Kursów.
Niemniej jednak, w świetle najnowszego orzecznictwa, należy dojść do przekonania, że szanse procesowe na uzyskanie pozytywnego wyniku są wysokie, a ryzyko procesowe uległo istotnemu zmniejszeniu dzięki ostatnim, korzystnym rozstrzygnięciom – w tym dzięki wyrokowi TSUE z dnia 21 września 2023 r. (C-139/22).
Kwestia możliwości spłaty kredytu zaciągniętego Deutsche Banku od początku w walucie obcej
Do tej pory Deutsche Bank bronił się zarzutem, jakoby kredytobiorca mógł od początku spłacać kredyt w walucie (CHF/EUR) i dzięki temu „nie korzystać” z klauzul abuzywnych kształtujących mechanizm denominacji (odwołujących się do przeliczenia w oparciu o kurs z Tabeli Kursów tworzonej przez Bank). Obecnie jednak, w najnowszym orzecznictwie sądy powszechne coraz częściej przyjmują, iż nie jest rolą konsumenta weryfikowanie czy spłacając kredyt w walucie polskiej (PLN), będzie taki konsument postępował zgodnie z prawem. To rolą banku jest takie skonstruowanie umowy kredytu, aby była ona ważna i skuteczna, i aby nie zawierała postanowień o charakterze niedozwolonym. Skoro konsument, wykonując umowę, realizuje swoje uprawnienia do spłaty kredytu w walucie polskiej (PLN), to nie można czynić mu z tego tytułu zarzutu i podnosić, że od początku winien był spłacać kredyt w walucie obcej (CHF/EUR), tak aby nie korzystać z klauzul abuzywnych kształtujących mechanizm denominacji. Nie można przerzucać na konsumenta negatywnych skutków zaniedbań banku, który stworzył wzorzec umowny obarczony istotnymi wadami.
Idąc dalej, trzeba wskazać, że spłata kredytu w walucie innej niż polska w przypadku Deutsche Banku była warunkowana zgodą banku. Zgoda była warunkowa a więc nie można kategorycznie stwierdzić, że zawsze kredytobiorca mógł faktycznie od początku dokonywać spłaty w walucie obcej.
W orzecznictwie polskim od dawna przyjmuje się, że przy ocenie niedozwolonego charakteru określonego postanowienia umownego, również ocenie indywidualnej, nie ma żadnego znaczenia w jaki sposób umowa była wykonywana przez strony. Skutek klauzul abuzywnych jest abstrakcyjny, w tym znaczeniu, że o abuzywności klauzuli decyduje samo jej brzmienie. Analizie w świetle przepisów regulujących granice swobody umów podlega treść czynności prawnej, a nie sposób wykonywania umowy. Mimo tego, banki próbowały i próbują bronić się właśnie zarzutem co do możliwości spłaty kredytu w walucie obcej od samego początku, co rzekomo miałoby wyłączać abuzywność postanowień kształtujących mechanizm waloryzacji.
Ostatecznie, TSUE przesądził, iżprzepisydyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że postanowienie umowy, które ze względu na warunki wykonania niektórych przewidzianych w nim zobowiązań danego konsumenta należy uznać za nieuczciwe, nie może utracić takiego charakteru z powodu innego postanowienia tej umowy, które przewiduje możliwość wykonania przez tego konsumenta tych zobowiązań na innych warunkach. TSUE przesądził więc brak utraty charakteru niedozwolonego danej klauzuli umownej w przypadku zawarcia w umowie kredytu innego uczciwego i dozwolonego postanowienia. Oznacza to, że sama możliwość realizacji umowy zgodnie z jej zapisami zgodnymi z prawem (np. spłata kredytu w walucie obcej bez skorzystania z abuzywnego mechanizmu) nie wyłącza nieuczciwego i niedozwolonego charakteru innych zapisów umownych (tj. postanowień kształtujących mechanizm indeksacji – regulujących spłaty kredytu w PLN, w tym zasady ustalania kursów wymiany walut).
Nowsze wzorce umowne Deutsche Banku z odniesieniem do rynku międzybankowego FOREX stosowane od 2009 roku
Inną kategorią umów Deutsche Bank Polska S.A. są umowy kredytów denominowanych zawierane od 2009 roku, w których w pewien sposób uregulowano zasady ustalania kursu w Tabeli Kursów(z odniesieniem do średniego kursu z tynku walutowego FOREX).
Przykład takiego postanowienia prezentujemy poniżej:
Bank, broniąc się przed roszczeniami konsumentów, podnosi, że w takiej umowie kredytu uregulowano szczegółowo zasady ustalania kursu w Tabeli Kursów, co miałoby skutkować brakiem możliwości jednostronnego, arbitralnego i nieograniczonego ustalania kursu waluty przez Bank na potrzeby wypłaty jak i spłaty kredytu.
Niemniej jednak, istotne pozostaje, iż przesłanki ustalania przez bank wysokości spreadu walutowego, a tym samym kursu w Tabeli Kursów w większości pozostają nieprecyzyjne i niejednoznaczne.
Powyższe było przedmiotem oceny Prezesa UOKiK. Otóż, na mocy Decyzji Prezesa UOKiK nr DOZIK-9/2018 z dnia 31.12.2018 r. (DOZIK-2.611.6.2017.JS) uznano za niedozwolone postanowienie dotyczące właśnie sposobu ustalania kursu w Tabeli Kursów Deutsche Banku o treści:
„Kursy wymiany walut w Tabeli Kursów ustalane są przez Bank w każdym Dniu Roboczym w oparciu o średni kurs z rynku walutowego (FOREX), ustalany najpóźniej do godziny 9.30 czasu obowiązującego w Polsce („Kurs Bazowy”). Kurs kupna ustalany jest w oparciu o wzór: Kurs Kupna = 2*Kurs Bazowy/(2+Spread Walutowy wyrażony w procentach), a kurs sprzedaży w oparciu o wzór: Kurs Sprzedaży = Kurs Bazowy + (Spread Walutowy wyrażony w procentach*Kurs Kupna)/2. Wartość Spreadu Walutowego wyrażonego w procentach na dzień zawarcia Umowy wynosi dla waluty CHF: […], Euro: […], USD: […], GBP: […] i może ona ulec zmianie w drodze jednostronnego oświadczenia Banku na zasadach określonych w punkcie 5.4 poniżej. Spread Walutowy wyrażony w procentach jest równy stosunkowi spreadu walutowego wyrażonego kwotowo, stanowiącego różnicę pomiędzy kursem sprzedaży a kursem kupna waluty obcej określanych w Tabeli Kursów („Spread Walutowy”) do kursu kupna”
Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 31.12.2018 r. nr DOZIK-9/2018 (DOZIK-2.611.6.2017.JS) jest dostępna pod adresem: https://uokik.gov.pl/download.php?plik=22901
We wspomnianym już wyroku TSUE z dnia 21 września 2023 r. (C-139/22) TSUE wskazał, że przepisy Dyrektywy 93/13 nie stoją na przeszkodzie temu, by kontestowany warunek umowny, został uznany przez właściwe organy krajowe za nieuczciwy z tego tylko powodu, że jego treść jest równoznaczna z treścią postanowienia wzorca umowy wpisanego do krajowego rejestru klauzul niedozwolonych. Zgodnie z wyrokiem TSUE wpis danej klauzuli do rejestru klauzul niedozwolonych będzie mógł stanowić wyłączną przyczynę uznania takiej klauzuli za nieuczciwą bez konieczności badania wszystkich przesłanek abuzywności. Wyrok TSUE powinien zatem zwiększyć szanse procesowe kredytobiorców na uzyskanie pozytywnego wyniku w analogicznych sprawach.
Jak widać, te argumenty które dotychczas wydawały się zwiększać ryzyko procesowe w przypadku Deutsche Banku, w świetle najnowszego orzecznictwa, nie powinny stanowić przeszkody do uzyskania przez kredytobiorców korzystnego rozstrzygnięcia.
Autor: Miłosz Filip, radca prawny
