Klienci dawnego BGŻ S.A. (obecnie BNP Paribas Bank Polska S.A.) mogą dochodzić roszczeń w sądzie

BNP Paribas Bank Polska S.A., działający niegdyś pod nazwą Banku Gospodarki Żywnościowej S.A., w okresie największego boomu na kredyty waloryzowane do CHF oferował kredyty obarczone takimi samymi wadami prawnymi, jak większość banków.  Bank stosował wadliwy mechanizm indeksacji, co po wielu latach umożliwia kredytobiorcom dochodzenie swoich słusznych roszczeń przeciwko BNP Paribas Bank Polska S.A.

Dlaczego umowy kredytów denominowanych BGŻ S.A. były wadliwe?

Tak jak większość banków, tak i również BGŻ S.A. stosował w kredytach waloryzowanych do waluty obcej mechanizm denominacji, odwołujący się do Tabeli Kursów zarówno na potrzeby przeliczeń na etapie wypłaty kredytu, jak i jego spłaty.  Klauzule denominacyjne obarczone abuzywnością zawarte były w Regulaminie Kredytu Hipotecznego i Budowlanego, który stanowił integralną część umowy kredytu.

Klauzule umowne wprowadzały konieczność dokonania wypłaty jak i spłaty kredytu w złotych, a w konsekwencji dokonania przeliczenia salda kredytu z CHF na PLN na etapie wypłaty kredytu (biorąc pod uwagę, że kwotę kredytu określano w CHF a wypłacano w PLN) oraz z CHF na PLN na etapie spłaty kredytu (biorąc pod uwagę, że harmonogram spłat sporządzony był w walucie CHF, a spłata następowała w PLN).

Które postanowienia umów kredytów denominowanych BGŻ S.A. były dotknięte wadami prawnymi?

Wzorce umowne stosowane przez BGŻ S.A. zawierały wadliwy mechanizm denominacji, znajdujący się najczęściej w § 37 Regulaminu (na przykładzie Regulaminu kredytu hipotecznego i budowlanego z dnia 16.08.2006 r.), który miał brzmienie:

§ 37 Regulaminu:

1. Kredyty w walutach wymienialnych wypłacane są w złotych, przy zastosowaniu kursu kupna, waluty obowiązującego w Banku w chwili wypłaty.
2. Kredyty w walutach wymienialnych podlegają spłacie w złotych, przy zastosowaniu kursu sprzedaży waluty obowiązującego w Banku w chwili spłaty.

Analogiczne odniesienie do kursu obowiązującego w banku zawierały również inne postanowienia Regulaminu.

Stosowane przez BGŻ S.A. klauzule denominacyjne mają charakter niedozwolony (abuzywny), biorąc pod uwagę, że:

• w umowie kredytów ani w Regulaminie nie definiowano w ogóle kryteriów ustalania kursów kupna i sprzedaży waluty w tabeli kursowej banku, stosowanych przez bank na etapie wykonywania umowy kredytu. Za sprzeczne z istotą stosunków umownych, a tym samym niepodlegające prawnej ochronie, należy uznać zapisy umowy kredytowej, w której strona ekonomicznie silniejsza, czyli kredytodawca, byłby upoważniony do jednostronnego określenia kursu waluty,
• najczęściej konsument nie był w sposób prawidłowy poinformowany o ryzyku kursowym. Wprowadzenie do umowy zawieranej na wiele lat mechanizmu ryzyka kursowego wymagało szczególnej staranności banku w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z kredytem, tak aby konsument miał pełne rozeznanie konsekwencji ekonomicznych zawartej umowy. Tymczasem najczęściej nie przedstawiano konsumentom symulacji wskazujących w jaki sposób w przyszłości może zmienić się saldo kredytu wyrażone w PLN, a także wysokość rat kredytu wyrażonych w PLN w przypadku niekorzystnej zmiany kursu CHF.  

Czym skutkuje usunięcie klauzul abuzywnych z umowy?

Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego postanowienia niedozwolone nie wiążą konsumentów (art. 385¹ k.c. i nast.). Jeżeli więc po usunięciu abuzywnych postanowień nie da się tej umowy wykonać, to umowa taka musi być uznana za nieważną. Jeśli zatem wyeliminujemy z umowy kredytu postanowienia określające sposób ustalenia wysokości zadłużenia, to w przypadku określenia kwoty kredytu w CHF w umowie, nie da się ustalić, jaka kwota w PLN winna zostać oddana do dyspozycji kredytobiorcy. Wtórnie nie da się także zwrotnie przeliczyć wysokości rat kapitałowo-odsetkowych w walucie obecnej (CHF) na PLN, skoro spłata kredytu miała odbywać się w walucie polskiej.

Co niezwykle istotne, wykreślenie z umowy abuzywnych klauzul denominacyjnych skutkuje tym, że umowa kredytu traci swój sens gospodarczy (bez klauzul denominacyjnych – bank nie mógłby osiągać zysku w postaci spread’u walutowego, a przy tym byłaby ona niezgodna z konsensusem stron z chwili jej zawarcia – strony  zamierzały przecież zawrzeć umowę kredytu z odniesieniem do waluty obcej).

Jakie są skutki ekonomiczne ustalenia nieważności umowy kredytu denominowanego BGŻ S.A.?

Ustalenie nieważności umowy kredytu skutkuje stanem, tak jakby umowy nigdy nie zawarto (a zatem, że bank nigdy nie był zobowiązany oddać kredytobiorcy do dyspozycji kapitału kredytu, a kredytobiorca nigdy nie miał obowiązku spłacać rat). Tym samym skutkiem nieważności jest likwidacja salda zadłużenia, które w PLN nierzadko opiewa na kwotę zbliżoną bądź wyższą od salda początkowego określonego w PLN. Ponadto, korzyścią może być zwrot nadpłaty (jeśli takowa występuje) – przez nadpłatę rozumiemy różnicę pomiędzy sumą spłat poczynioną przez kredytobiorcę na rzecz banku, a kwotą kredytu oddaną przez bank kredytobiorcy do dyspozycji. Przy nieważności umowy strony mają bowiem zwrócić sobie nawzajem to co otrzymały w wykonaniu umowy (zgodnie z tzw. teorią dwóch kondykcji). Dodatkowo, korzyść stanowią odsetki ustawowe za opóźnienie, które sąd zasądzi od świadczenia pieniężnego.

W tych okolicznościach, także w przypadku wzorców umownych BGŻ S.A. (obecnie BNP Paribas Bank Polska S.A.) istnieją podstawy do wystąpienia z powództwem o ustalenie nieważności umowy kredytu/ustalenie nieistnienia stosunku prawnego oraz o zasądzenie zwrotu świadczenia nienależnego. Przy tym, w sprawach dotyczących wzorców umownych BGŻ S.A. co do zasady zachodzi niskie ryzyko procesowe w kontekście faktu, iż wskazany bank stosował klasyczny mechanizm denominacji.

autor: radca prawny Miłosz Filip z Kancelarii Radców Prawnych Korzybski Wojciński Kozłowska sp. j.