Kredytobiorcy uzyskali kolejną broń w walce z nieuczciwymi bankami. Trybunał sprawiedliwości Unii Europejskiej w dniu 07.12.2023 r. wydał wyrok w sprawie C-140/22, w którym wskazał, iż :
- wykonywanie praw, które konsument wywodzi Dyrektywy 93/13 nie może być uzależnione od złożenia przez tego konsumenta przed sądem jakiegokolwiek dodatkowego oświadczenia,
- rekompensata żądana przez konsumenta z tytułu zwrotu kwot, które zapłacił on w wykonaniu nieważnej umowy, została pomniejszona o równowartość odsetek, które bank otrzymałaby, gdyby umowa ta pozostała w mocy.
Jakie pytanie prejudycjalne zadał sąd polski?
Wobec dostrzeżenia rozbieżności wśród orzecznictwa sądów polskich oraz wadliwości koncepcji zaprezentowanej przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 07.05.2021 r. (III CZP 6/21), Sąd Rejonowy dla Warszawy Śródmieścia (w składzie SSR Michał Maj) w sprawie rozpoznawanej pod sygn. akt C 1173/20, nabrał uzasadnionych wątpliwości:
- czy można wymagać od konsumentów złożenia sformalizowanego oświadczenia celem dochodzenia praw przeciwko bankom,
- czy bank może domagać się rekompensaty w postaci odsetek, które bank otrzymałaby, gdyby umowa ta pozostała w mocy
Sąd polski zadał następujące pytania prejudycjalne:
Czy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich1 oraz zasady skuteczności i równoważności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej przepisów krajowych, zgodnie z którą w przypadku zawarcia w umowie nieuczciwego warunku, bez którego umowa ta nie może być wykonywana:
1. umowa ta staje się trwale bezskuteczna (nieważna) z mocą wsteczną od chwili jej zawarcia dopiero po złożeniu przez konsumenta oświadczenia, że nie wyraża zgody na utrzymanie w mocy nieuczciwego warunku, jest świadomy konsekwencji nieważności umowy i wyraża zgodę na nieważność umowy,
2. bieg terminu przedawnienia roszczenia przedsiębiorcy o zwrot świadczeń nienależnych spełnionych na podstawie umowy rozpoczyna się dopiero od daty, w której konsument złożył oświadczenie wskazane w punkcie 1, nawet jeżeli uprzednio konsument wezwał przedsiębiorcę do zapłaty, a także przedsiębiorca mógł wcześniej spodziewać się, że sformułowana przez niego umowa zawiera nieuczciwe warunki,
3. konsument może domagać się zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie dopiero od daty, w której złożył oświadczenie wskazane w punkcie 1, nawet jeżeli uprzednio wezwał przedsiębiorcę do zapłaty,
4. roszczenie konsumenta o zwrot świadczeń, które spełnił na podstawie nieważnej umowy kredytu (rat kredytu, opłat, prowizji i składek ubezpieczeniowych) powinno zostać obniżone o równowartość odsetek kapitałowych, które przysługiwałyby bankowi, gdyby umowa kredytu była ważna, podczas gdy bank może domagać się zwrotu świadczenia, które spełnił na podstawie tej samej nieważnej umowy kredytu (kapitału kredytu) w pełnej wysokości.
Brak podstaw do uzależniania przyznania ochrony konsumenckiego od złożenia dodatkowego oświadczenia przez kredytobiorcę
Odpowiadając na pytania z pkt. 1-3, TSUE wskazał, że przepisy Dyrektywy 93/13 wskazują, że wykonywanie praw, które konsument wywodzi z tej dyrektywy, nie może być uzależnione od złożenia przez tego konsumenta przed sądem dodatkowego oświadczenia.
Wedle TSUE konsument ma możliwość zrzeczenia się prawa do powoływania się na ochronę przewidzianą w Dyrektywie 93/13, bowiem „domyślnie” konsument korzysta z tej ochrony, lecz nie oznacza to obowiązku potwierdzania w drodze dodatkowego oświadczenia chęci skorzystania z ochrony prawnej. Innymi słowy, nie ma podstaw do tego, aby konsument musiał przed sądem oświadczać, że jednak chce korzystać z praw przyznanych przez Dyrektywę 93/13, bowiem z założenia wytaczając powództwo i dochodząc roszczeń korzysta on z ochrony przewidzianej przez Dyrektywę 93/13.
Wedle TSUE art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 wymaga, aby nieuczciwe warunki nie były wiążące dla konsumentów, przy czym taki skutek nie może zostać zawieszony albo uzależniony od spełnienia przesłanek przewidzianych przez prawo krajowe lub wynikających z orzecznictwa krajowego. Nałożenie na konsumenta obowiązku złożenia sformalizowanego oświadczenia w celu dochodzenia roszczeń mogłoby podważyć odstraszający skutek wobec przedsiębiorcy stosującego nieuczciwe postanowienia umowne. W świetle odpowiedzi TSUE można stwierdzić, że nie ma podstaw, aby konsument, który dochodzi swoich praw wynikających z Dyrektywy 93/13, miał być zobowiązany do złożenia przed sądem jakiegokolwiek dodatkowego sformalizowanego oświadczenia, tak aby móc skorzystać z ochrony konsumenckiej.
Trybunał zakwestionował zatem tzw. koncepcję „bezskuteczności zawieszonej”, o której mowa w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 07.05.2021 r. (III CZP 6/21), co ma swoje istotne praktyczne konsekwencje. Otóż, od teraz:
- kredytobiorcy będą mogli domagać się zasądzenia odsetek ustawowych już od momentu wezwania banku do zapłaty,
- początek biegu terminu przedawnienia roszczeń banku wobec kredytobiorcy nie będzie uzależniony od złożenia oświadczenia przez kredytobiorcę o chęci skorzystania z ochrony. Bieg przedawnienia roszczeń banku rozpocznie się zatem z chwilą wezwania banku do zapłaty.
Brak podstaw do przyznania bankowym dodatkowego wynagrodzenia
Odpowiadając na pytanie z pkt. 4, TSUE wskazał, że Dyrektywa 93/13 wyklucza możliwość żądania przez instytucję bankową rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania nieważnej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę liczonych od dnia wezwania do zapłaty. Dyrektywa wyklucza również przyznanie bankowi rekompensaty poprzez zmniejszenie rekompensaty żądanej przez danego konsumenta z tytułu zwrotu kwot zapłaconych przez niego w wykonaniu rozpatrywanej umowy do wysokości równowartości odsetek, jakie bank otrzymałby, gdyby umowa była ważna.
Wyrok TSUE obnaża wadliwość podglądów prezentowanych przez Sąd Najwyższy
Wyrok TSUE po raz kolejny obnażył wadliwość poglądów prezentowanych przez Sąd Najwyższy w sprawach frankowych.
Koncepcja zaprezentowana przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 07.05.2021 r. w której przyjęto, iż konsument powinien składać oświadczenie w przedmiocie chęci skorzystania z ochrony i ustalenia nieważności umowy nie daje się obronić. W świetle wyroku TSUE pozostaje ona sprzeczna z prawem UE. Sąd Najwyższy wadliwie wskazał na wymóg kredytobiorcy złożenia dodatkowego oświadczenia przed sądem celem skorzystania z ochrony wynikającej z Dyrektywy 93/13. Koncepcja tzw. „bezskuteczności zawieszonej” nie może się więc ostać.
Analogicznie, TSUE kolejny raz wypowiedział się przeciwko koncepcji Sądu Najwyższego wspomnianej w wyroku z dnia 11 grudnia 2019 r. (V CSK 382/18) co do tzw. wynagrodzenia za korzystanie z kapitału. To wskazany wyrok SN zapoczątkował kampanię banków skierowaną przeciwko kredytobiorcom, które to banki twierdziły, że przysługuje im roszczenie o takie wynagrodzenie od konsumentów. Przeciwko tego rodzaju roszczeniom wypowiedział się TSUE również w wyroku z dnia 15.06.2023 r. (C 520/21).
Wyrok TSUE z dnia 07.12.2023 r. (C-140/22) to zatem kolejny przykład, kiedy Trybunał musi interweniować, aby naprawić błędy polskiego Sądu Najwyższego. Pozostaje liczyć na to, że Sąd Najwyższy znacznie kierować się prokonsumencką wykładnią przepisów prawa w sprawach frankowych.
Autor: radca prawny Miłosz Filip z Kancelarii Radców Prawnych Korzybski Wojciński Kozłowska sp. j.
