Wiele osób miało do czynienia z różnego rodzaju działaniami windykacyjnymi. Trzeba mieć jednak na względzie, że prowadzenie działań windykacyjnych mających charakter uporczywego nękania bądź mimo niedysponowania orzeczeniem sądu może prowadzić do naruszenia dóbr osobistych.
Zgodnie z art. 23 k.c. dobra osobiste człowieka pozostają pod ochroną prawa cywilnego, a katalog tych dóbr jest otwarty. W myśl art. 24 k.c. ten, czyje dobro osobiste zostaje cudzym działaniem zagrożone, może żądać zaniechania tego działania, usunięcia jego skutków, a także żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.
Celem ustalenia, w jakiej sytuacji działanie windykatora może zostać uznane za bezprawne należy wyjaśnić, że nielegalne będą działania windykacyjne prowadzone mimo niedysponowania tytułem egzekucyjnym, mające charakter wielokrotnych, uporczywych i nękających (np. za pośrednictwem połączeń telefonicznych, korespondencji e-mail, nachodzenia w miejscu zamieszkania czy w zakładzie pracy). W tej sytuacji może dojść do naruszenia dobra osobistego w postaci prawa do prywatności, a także dóbr takich jak spokój wewnętrzny człowieka oraz swoboda korespondencji, które pozostają nierozerwalnie związane z prawem do prywatności. Przykładowo, nieustanne nękanie przez windykatorów za pośrednictwem połączeń telefonicznych jak i wiadomości SMS oraz poprzez nachodzenie w miejscu zamieszkania, czy w miejscu pracy utrudnia codzienne funkcjonowanie w życiu codziennym i zawodowym. Tego typu działania mogą powodować uczucie stresu, irytacji, zniecierpliwienia oraz bezsilności, co może wywoływać wrażenie nękania i zastraszania – tym bardziej, jeśli windykator nie dysponuje tytułem wykonawczym. We wskazanych sytuacjach może dojść do naruszenia dóbr osobistych osoby, w stosunku do której prowadzone są tego typu działania windykacyjne.
Należy zwrócić uwagę, że w orzecznictwie powszechnie przyjmuje się, iż natarczywa windykacja o charakterze nękającym prowadzona bez tytułu wykonawczego jest bezprawna (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 15 lutego 2013 r., I ACa 31/13, LEX nr 1312135; wyrok Sądu Rejonowego w Dzierżoniowie I Wydział Cywilny z dnia 1 kwietnia 2019 roku; I C 1954/18, opubl. https://www.saos.org.pl/judgments/397388; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 11 października 2018 r., I ACa 387/18), ).
W judykaturze ukształtował się również pogląd, że podejmowanie czynności zmierzających do uzyskania przez wierzyciela zaspokojenia należności jest działaniem bezprawnym, gdy wiąże się z nękaniem lub zastraszaniem dłużnika, wtedy musi zostać ocenione jako zawinione naruszenie takich dóbr osobistych jak: godność, wolność, mir domowy, dobre imię, prywatność czy tajemnica korespondencji (por. wyroki Sądu Apelacyjnego w Warszawie z: 30 czerwca 2016 r., VI ACa 403/15 Lex/el i 10 czerwca 2011 r., VI ACa 84/11, Legalis oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 23 czerwca 2015 r., I ACa 232/15, Lex/el).
W piśmiennictwie i orzecznictwie „nękającą windykację” definiuje się jako działania nadmierne, nakierowane na zastraszenie dłużnika i wywierające silną presję psychiczną, zakłócające spokój, zmierzające do wywołania u dłużnika uzasadnionej obawy o mir domowy, realizowane w oparciu o zasadę „cel uświęca środki” , czy też bez tytułu wykonawczego. Bezprawność tego rodzaju działań należy rozumieć szeroko, nie tylko jako sprzeczność z konkretną normą prawną, lecz również z zasadami współżycia społecznego czy nawet zwyczajami przyjętymi w obrocie.
W przypadku bezprawności działań windykacyjnych osobie poszkodowanej przysługuje roszczenie o zadośćuczynienie na mocy art. 448 k.c. Zgodnie z tym przepisem w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Pojęcie „sumy odpowiedniej” w istocie ma charakter niedookreślony, niemniej jednak w judykaturze wskazane są kryteria, którymi należy się kierować przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia. Zadośćuczynienie ma mieć przede wszystkim charakter kompensacyjny, wobec czego jego wysokość nie może stanowić zapłaty symbolicznej, lecz musi przedstawiać jakąś ekonomicznie odczuwalną wartość. Jednocześnie wysokość ta nie może być nadmierną w stosunku do doznanej krzywdy, ale musi być „odpowiednia” w tym znaczeniu, że powinna być – przy uwzględnieniu krzywdy poszkodowanego – utrzymana w rozsądnych granicach (por. wyrok SN z dnia 28 września 2001 r. III CKN 427/00).
W przypadku naruszenia dóbr osobistych w wyniku nękającej windykacji należy uwzględnić wszystkie okoliczności sprawy, w tym także ilość naruszonych dóbr osobistych oraz intensywność i stopień ingerencji w dane dobra osobiste (por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 czerwca 2011 roku, VI ACa 84/11, LEX nr 863322; K. Mularski, „Nękająca windykacja” w perspektywie ochrony dóbr osobistych dłużnika, „Studia Prawa Prywatnego” 2015, nr 2, s. 35-36). Postuluje się także, aby przy ustaleniu wysokości zadośćuczynienia pieniężnego brać pod uwagę względy polityczne-prawne i ustalać ją na poziomie, który byłby odczuwalny dla windykującego i odstraszał od stosowania takich niedopuszczalnych metod windykacji, a tym samym wyeliminował natarczywą windykację jako zjawisko społeczne (por. K. Mularski, „Nękająca windykacja” w perspektywie ochrony dóbr osobistych dłużnika, „Studia Prawa Prywatnego” 2015, nr 2, s. 36).
Podsumowując, prowadzenie uporczywej i nękającej windykacji – tym bardziej bez tytułu wykonawczego – jest bezprawne i może stanowić naruszenie dóbr osobistych takich jak spokój wewnętrzny człowieka, prywatność oraz swoboda korespondencji, godność oraz prawo do miru domowego i wolności. Jednocześnie skala i rodzaj naruszeń oraz ich charakter, a także charakter i rozmiar krzywdy winny służyć ustaleniu jaka kwota zadośćuczynienia winna być odpowiednia dla jej zrekompensowania.
Autor: Miłosz Filip, radca prawny.
