W kontekście niezakończonego do dziś postępowania z pozwu grupowego p-ko Bankowi Millennium (I C 1281/15; I ACa 559/23), zainicjowanego jeszcze w 2014 roku, wielu kredytobiorców obawia się, że może dojść do przedawnienia ich roszczeń o zasądzenie (zwrot świadczenia nienależnego uczynionego na rzecz banku). Obawy tego rodzaju mogą być słuszne…
I. Kwestia ryzyka przedawnienia roszczeń członków pozwu grupowego I C 1281/15; I ACa 559/23 o zapłatę (zwrot świadczenia nienależnego)
a) Kiedy upłynie termin przedawnienia roszczeń konsumentów?
Wystąpienie z pozwem indywidualnym jest korzystne, bowiem pozew grupowy nie zabezpiecza w pełni interesu kredytobiorców, mając na względzie, że zachodzą wątpliwości czy pozew grupowy przerwał bieg przedawnienia roszczenia o zasądzenie świadczenia nienależnego, skoro pozwem grupowym nie objęto roszczenia o zasądzenie.
Zgodnie z art. 120 § 2 zd. 2 k.c. jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy, zatem jego wymagalność uzależniona jest od wezwania dłużnika do zapłaty i upływu odpowiedniego terminu, odpowiadającego użytemu w art. 455 k.c. pojęciu „niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania”.
Aktualnie sądy powszechne uznają, że termin przedawnienia roszczeń konsumentów rozpoczyna się już w momencie, gdy po raz pierwszy kredytobiorca zakwestionuje ważność umowy powołując się na abuzywność klauzul waloryzacyjnych (np. kierując wezwanie do zapłaty).
Sądy obecnie przyjmują już, że nie jest wymagane złożenie dodatkowego oświadczenia o chęci skorzystania z ochrony Dyrektywy 93/13, jak to wadliwie wskazał SN w uchwale z 07.05.2021 r., a co ostatecznie potwierdził TSUE w wyroku z dnia 07.12.2023 r. (C-140/22). Wedle TSUE przepisy Dyrektywy 93/13 wskazują, że wykonywanie praw, które konsument wywodzi z tej dyrektywy, nie może być uzależnione od złożenia przez tego konsumenta przed sądem dodatkowego oświadczenia. Nie ma zatem podstaw do tego, aby konsument musiał przed sądem oświadczać, że jednak chce korzystać z praw przyznanych przez Dyrektywę 93/13, bowiem z założenia wytaczając powództwo i dochodząc roszczeń korzysta on z ochrony przewidzianej przez Dyrektywę 93/13. Trybunał zakwestionował zatem tzw. koncepcję „bezskuteczności zawieszonej”, o której mowa w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 07.05.2021 r. (III CZP 6/21), co ma swoje istotne praktyczne konsekwencje. Otóż, od teraz kredytobiorcy będą mogli domagać się zasądzenia odsetek ustawowych już od momentu wezwania banku do zapłaty, a także początek biegu terminu przedawnienia roszczeń banku wobec kredytobiorcy nie będzie uzależniony od złożenia oświadczenia przez kredytobiorcę o chęci skorzystania z ochrony. Bieg przedawnienia roszczeń banku rozpocznie się zatem po wezwaniu banku do zapłaty w którym konsument powoła się na niedozwolony charakter postanowień umowy. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego jeżeli umowa kredytu nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, bieg przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się co do zasady od dnia następującego po dniu, w którym kredytobiorca zakwestionował względem banku związanie postanowieniami umowy (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2024 r., III CZP 25/22. Analogicznie bieg przedawnienia roszczeń konsumenta rozpoczyna bieg z chwilą powzięcia wiedzy o wadliwości umowy oraz powołania się na niedozwolony charakter klauzul spread’owych.
W pozwie grupowym Bank Millennium SA złożył odpowiedź na pozew sporządzoną dnia 31 grudnia 2014 r., a zatem najpóźniej w tym momencie Bank powziął wiedzę co do tego, iż kredytobiorcy (którzy wówczas brali już udział w pozwie grupowym) kwestionują umowę kredytu z powodu zastosowania w niej klauzul niedozwolonych.
Oceniając w jakim zakresie roszczenie danego konsumenta mogło ulec przedawnianiu należy odwołać się do przepisów przejściowych zawartych w art. 5 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (dalej „ustawa nowelizująca”), na mocy których m.in. skrócono ogólny termin przedawnienia z 10 lat do 6 lat. Wspomniana nowelizacja weszła w życie w dniu 9 lipca 2018 r. Art. 5 ust. 3 ustawy nowelizującej dotyczy roszczeń konsumentów i stanowi lex specialis wobec art. 5 ust. 1 i 2 ustawy nowelizującej (zob. uchwałę SN III CZP 46/22).
Zgodnie z art. 5 ust. 3 ustawy nowelizującej: Do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 ustawy zmienianej w art. 1, stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu dotychczasowym.
Zakładając więc, że kredytobiorca powołał się na wadliwość umowy kredytu już w 2014 r. , to od tego momentu może zacząć biec termin przedawnienia roszczenia konsumenta, a zatem zastosowanie znajdą dwa terminy przedawnienia roszczeń:
- świadczenie nienależne (spłaty) spełnione przez konsumenta do dnia 8 lipca 2018 r. przedawniają się w okresie 10-letnim w dniach odpowiadających datą dniowi, w którym zostało takie świadczenie nienależne spełnione
W tym zakresie podstawę prawną stanowi art. 5 ust. 3 ustawy nowelizującej. Wedle tego przepisu do roszczeń konsumentów powstałych przed wejściem w życie ustawy zmieniającej, a które w tym dniu nie były jeszcze przedawnione, zastosowanie mają przepisy dotychczasowe tj. 10-letnie okresy przedawnienia.
- świadczenie nienależne (spłaty) spełnione przez konsumenta od 9 lipca 2018 r. do 31 grudnia 2018 r. przedawnią się w terminie 6-letnim (nowy skrócony ogólny termin przedawnienia stosownie do znowelizowanego art. 118 k.c.) z dniem 31.12.2024 r., analogicznie świadczenie nienależne (spłaty) spełnione przez konsumenta od 01 stycznia 2019 r. będą się przedawniały w terminie 6-letnim z końcem każdego kolejnego roku.
W tym zakresie podstawę prawną również stanowi art. 5 ust. 3 ustawy nowelizującej. Wedle tego przepisu w przypadku roszczeń konsumentów powstałych po wejściu w życie ustawy nowelizującej stosuje się przepisy zgodnie z nowym brzmieniem ustawy, a zatem do świadczenia nienależnego spełnionego od dnia 9 lipca 2018 r. zastosowanie ma nowy 6-letni termin przedawnienia.
b) Przerwanie biegu przedawniania roszczenia pieniężnego
Co istotne, w pozwie grupowym nie zgłoszono żądania zasądzenia (zapłaty), a zatem wydaje się, że w przypadku roszczenia pieniężnego o zasądzenie zwrotu świadczenia nienależnego pozew grupowy nie doprowadził do przerwania biegu przedawnienia.
W orzecznictwie wyrażano bowiem pogląd, że przerwanie biegu przedawnienia następuje tylko w granicach żądania będącego przedmiotem procesu. Innym słowy przerwaniu ulega bieg przedawnienia roszczenia objętego żądaniem i to w takim rozmiarze, jaki został zgłoszony w żądaniu (tak uchwała Sądu Najwyższego (7) – zasada prawna z dnia 29 października 1965 r. III PO 15/65, opubl. OSN Nr 6/1966 poz. 89). Jeżeli powód dochodzi pozwem części roszczenia, to wniesienie pozwu nie przerywa biegu przedawnienia co do tej części roszczenia, która nie została nim objęta. Przerwanie przedawnienia rozszerzonego roszczenia może nastąpić dopiero z chwilą rozszerzenia powództwa (tak SN w wyroku z dnia 25 listopada 2009 r., V CSK 238/06). Z tego też względu wytoczenie powództwa ograniczonego do części roszczenia, nie przerywa biegu przedawnienia co do nieobjętej powództwem części roszczenia (zob. wyrok SN z dnia 6 kwietnia 2011 r., I CSK 684/09, opubl. baza prawna LEX Nr 951732; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 listopada 2004 r., I ACa 198/2004, opubl. Wokanda Nr 2/2006 poz. 37; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 6 czerwca 2013 r., I ACa 192/13, opubl. baza prawna LEX nr 1331002 oraz Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. E. Gniewka, Warszawa 2011, s. 285-286).
Inne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 15 grudnia 2021 r. (III PUNPP 1/21), w którym wskazał, że wniesienie pozwu przerywa bieg przedawnienia tylko co do roszczeń objętych żądaniem pozwu, bo sąd powszechny nie może wyrokować o niezgłoszonym roszczeniu albo ponad zgłoszone roszczenie (przedmiotu procesu) — art. 321 § 1 k.p.c., niemniej Sąd Najwyższy zaznaczył, że należy odróżnić rozszerzenie powództwa w toku procesu na nowe roszczenie od rozszerzenia, które zmienia jedynie wysokość dochodzonego świadczenia w ramach pierwotnie dochodzonego roszczenia. To drugie rozszerzenie powództwa, korzysta już z pewnego beneficjum na tle przepisów o przedawnieniu. Jeżeli powód przytoczył okoliczności faktyczne w pozwie obejmujące całość roszczenia materialnoprawnego, to pozew przerywa bieg przedawnienia również co do kwoty objętej rozszerzeniem.
W pozwie grupowym w ogóle nie zgłoszono roszczenia pieniężnego o zapłatę. Inaczej sytuacja wyglądałaby, gdyby w pozwie grupowym zgłoszono roszczenie pieniężne, a byłoby ono jedynie modyfikowane (rozszerzane) w toku postępowania.
W świetle powyższego jedynie pozew indywidualny może zabezpieczyć interes konsumenta w kontekście ryzyka przedawnienia roszczenia o zapłatę (zwrot świadczenia nienależnego).
II. Dlaczego warto nam zaufać?
W ramach Kancelarii r.pr. Miłosz Filip reprezentuje w pozwach indywidualnych wytoczonych p-ko Bankowi Millennium S.A. już ponad 100 członków pozwu grupowego.
Jako Kancelaria nie boimy się spraw nieoczywistych, a do takich niewątpliwie należy pozew indywidualny (m.in. o ustalenie nieważności umowy/nieistnienie stosunku prawnego) wytoczony przez członka pozwu grupowego. Aktualnie prowadzimy ponad 100 spraw w pozwach indywidualnych wytoczonych przez członków pozwu grupowego, przy czym już w kilkudziesięciu sprawach uzyskaliśmy zabezpieczenie roszczeń, a w kilkunastu wyroki – mimo wiedzy sądu co do uczestniczenia przez Klientów w pozwie grupowym !
Jednocześnie trzeba jednak pamiętać, że jak w każdej sprawie cywilnej, tak i w sprawie wytoczonej przez członka pozwu grupowego, może zachodzić ryzyko, niemniej Kancelaria posiada stosowną argumentację prawną co do dopuszczalności pozwu indywidualnego p-ko Bankowi Millennium. W tych okolicznościach, do decyzji członków pozwu grupowego pozostaje, czy wystąpić na drogę indywidualnej walki z bankiem, za czym przemawia w szczególności możliwość szybkiego uzyskania zabezpieczenia roszczenia oraz korzystnego rozstrzygnięcia w zakresie ustalenia nieważności umowy kredytu. Co do zasady sądy nie negują możliwości wytaczania powództw indywidualnych przez członków pozwu grupowego. W prowadzonych przez Kancelarię sprawach żaden z sądów do chwili obecnej nie odrzucił pozwu indywidualnego naszego Klienta. Uzyskaliśmy natomiast kilkadziesiąt korzystnych postanowień o odmowie odrzucenia pozwu (w tym prawomocne).
Autor: r.pr. Miłosz Filip, e-mail: [email protected] .
Przedmiotowy artykuł stanowi jedynie opinię autora i nie może stanowić opinii wiążącej sąd powszechny w postępowaniu sądowym.
