Życie ludzkie jest kruche, a procesy dotyczące roszczeń z umów kredytów waloryzowanych do waluty obecnej trwają niejednokrotnie latami (w tzw. Wydziale Frankowym Sądu Okręgowego w Warszawie obecnie sprawa w I instancji może trwać nawet ok. 5 lat). Stąd też wiele obaw występuje wśród kredytobiorców co do tego, jaki skutek dla procesu frankowego będzie miał zgon jednego z nich.
W przypadku śmierci jednej ze stron umowy kredytu waloryzowanego do waluty obcej, tak jak w każdej innej sprawie cywilnej, której przedmiotem są roszczenia majątkowe podlegające dziedziczeniu, dochodzenie roszczeń z tytułu nieważności umowy kredytu nie staje się niemożliwe. W miejsce zmarłego kredytobiorcy mogą bowiem wstąpić jego następcy prawni, tudzież mogą oni zawrzeć z drugim żyjącym kredytobiorcą występującym w procesie umowę cesji wierzytelności w zakresie roszczeń wynikających z nieważności umowy nabytych po zmarłym.
Co dzieje się w przypadku śmierci jednej ze stron procesu?
W sytuacji, gdy jeden z kredytobiorców umiera, zgodnie z ogólnymi zasadami dziedziczenia, jego prawa i obowiązki majątkowe przechodzą na następców prawnych (spadkobierców). Następcy prawni wstępują w sytuację zmarłego kredytobiorcy i w szczególności są zobowiązani do wykonywania zobowiązań wynikających z umowy kredytu (bank może od nich żądać spłaty rat kredytu, czy też wykonania innych obowiązków umownych). Trzeba jednak zaznaczyć, że następcom prawnym przysługuje uprawnienie do dochodzenia roszczeń o ustalenie nieważności umowy kredytu/ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z nieważnej umowy kredytu oraz roszczenia o zasądzenie zwrotu świadczenia nienależnego.
Aby móc wstąpić do postępowania sądowego, następcy prawni muszą uzyskać dokument urzędowy, potwierdzający fakt dziedziczenia oraz krąg spadkobierców, w szczególności akt poświadczenia dziedziczenia (sporządzany przez notariusza w formie aktu notarialnego), czy też postanowienie sądu w przedmiocie stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłym.
Wskazane dokumenty potwierdzają, w jakiej części następcy prawni dziedziczyli po zmarłym kredytobiorcy (w jakich udziałach wstąpili w prawa i obowiązki zmarłego). Takim następcom prawnym będzie przysługiwało prawo do dochodzenia roszczeń o ustalenie nieważności umowy kredytu/ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z nieważnej umowy kredytu, a także o zwrot świadczenia nienależnego w zakresie, w jakim dziedziczyli po zmarłym (stosownie do przypadających im udziałów).
Czy następcy prawni muszą wstąpić do postępowania sądowego, czy też w procesie może nadal samodzielnie uczestniczyć dotychczasowy kredytobiorca?
Nasuwa się zarazem pytanie czy następcy prawni muszą wstąpić do postępowania sądowego, czy też w procesie może samodzielnie uczestniczyć dotychczasowy, żyjący kredytobiorca. Niegdyś tego rodzaju zagadnienie sprawiało sądom trudności, lecz wskazany problem prawny został rozstrzygnięty przez Sąd Najwyższy pod koniec 2023 roku.
W dniu 19 października 2023 r. w sprawie III CZP 12/23 Sąd Najwyższy podjął niezwykle istotną uchwałę i przesądził, że: „W sprawie przeciwko bankowi o ustalenie nieważności umowy kredytu nie zachodzi po stronie powodowej współuczestnictwo konieczne wszystkich kredytobiorców.” W dniu 26 października 2023 r. w sprawie III CZP 156/22 Sąd Najwyższy stanął na tożsamym stanowisku. Stwierdził analogicznie, że : W sprawie o ustalenie nieważności umowy kredytu i o zwrot nienależnych świadczeń spełnionych na jej podstawie po stronie powodowej nie zachodzi współuczestnictwo konieczne kredytobiorców. Jak widać, Sąd Najwyższy wydał dwie tożsame uchwały dotyczące problemu współuczestnictwa w procesie (III CZP 12/23 i III CZP 156/22). Dzięki stanowisku Sądu Najwyższego każdy kredytobiorca (jak i następca prawny kredytobiorcy) posiada zatem prawo do samodzielnego dochodzenia roszczeń, w tym o ustalenie nieważności umowy kredytu.
Oznacza to, że żyjący kredytobiorca może nadal samodzielnie występować w postępowaniu sądowym. Niemniej, aby żyjący kredytobiorca mógł domagać się zwrotu całego świadczenia nienależnego, konieczne jest zawarcie przez niego z pozostałymi spadkobiercami zmarłego współkredytobiorcy umowy cesji wierzytelności, w której przeleją oni na żyjącego kredytobiorcę prawo do dochodzenia roszczeń (tych które nabyli oni w drodze dziedziczenia). Do takiej sytuacji dochodzi często, gdy po zmarłym kredytobiorcy dziedziczy małżonek oraz dzieci. Tak aby nie angażować dzieci w proces sądowy wystarczające jest zawarcie umowy cesji wierzytelności. Dzięki temu w procesie nadal może występować żyjący kredytobiorca, a jednocześnie będzie on w całości beneficjentem pozytywnego rozstrzygnięcia sądu, uzyskując ustalenie nieważności umowy oraz zwrot świadczenia nienależnego.
Podsumowanie
W świetle powyższego, sam fakt zgonu jednego ze współkredytobiorców nie zamyka drogi do dochodzenia przez żyjącego kredytobiorcę roszczeń z tytułu nieważności umowy kredytu (o ustalenie oraz o zapłatę). Jeśli po zmarłym dziedziczą również inne osoby nieuczestniczące dotychczas w procesie, to swoich roszczeń mogą dochodzić również ci następcy prawni zmarłego kredytobiorcy. Możliwe jest też swobodne przelewanie (cedowanie) roszczeń majątkowych nabytych w drodze dziedziczenia po zmarłym kredytobiorcy, tak aby w odpowiedni dla spadkobierców sposób ukształtować krąg podmiotowy w procesie.
Autor: radca prawny Miłosz Filip
