Sąd Najwyższy w dniu 28 kwietnia 2022 r. w sprawie o sygn. akt III CZP 40/22 (wcześniej III CZP 33/21) podjął uchwałę o treści: „Sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej są postanowienia, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego oznaczenia kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości rat kredytu, jeżeli z treści stosunku prawnego nie wynikają obiektywne i weryfikowalne kryteria oznaczenia tego kursu. Postanowienia takie, jeśli spełniają kryteria uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne, nie są nieważne, lecz nie wiążą konsumenta w rozumieniu art. 3851k.c.”
Rozstrzygnięcie w/w zagadnienia prawnego jest szczególnie istotne, mając na względzie, że zarzut nieważności umowy kredytu jako sprzecznej z ustawą (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 3531 k.c.) jest zarzutem uniwersalnym – niezależnym o tego, czy kredytobiorca zostanie zakwalifikowany, jako konsument, czy też jako przedsiębiorca. Uchwała ma ogromne znaczenie dla rozwoju prawa, a przede wszystkim praktyki sądowej w sprawach dotyczących kredytów indeksowanych oraz denominowanych w walucie obcej, w tym wytyczenia nowych kierunków orzeczniczych w sprawach, w których kredytobiorcy nie przysługuje status konsumenta.
Sąd Najwyższy uznał, iż przepisy przepis art. 3851 k.c. stanowi przepis szczególny wobec przepisu art. 58 k.c., a zatem w przypadku konsumentów wyjątkowo sankcja nieważności ustępuje przed sankcją bezskuteczności i brakiem związania wzorcem umownym. Przepisy art. 3851– 3853 k.c. stanowią element szerszego systemu ochrony konsumentów przed wykorzystywaniem przez przedsiębiorców silniejszej pozycji kontraktowej, związanej z możliwością jednostronnego kształtowania treści wiążących strony postanowień w celu zastrzegania klauzul niekorzystnych dla konsumentów (klauzul abuzywnych) i zarazem stanowią rdzeń tego systemu, wprowadzając instrument wzmożonej, względem zasad ogólnych wyrażonych w art. 58 k.c., art. 3531 k.c. i art. 388 k.c. kontroli treści postanowień narzuconych przez przedsiębiorcę, a także wprowadzają szczególną, odbiegającą od zasad ogólnych sankcję mającą niwelować niekorzystne skutki zastosowania klauzul abuzywnych. W zakresie ochrony interesów konsumenta przed naruszeniami słuszności kontraktowej przepisy art. 3851 – 3853 k.c. stanowią lex specialis. Tym niemniej, w przypadku wszystkich tych kredytobiorców, którym status konsumenci nie przysługuje, należy przyjąć, iż zastosowanie znajdzie właśnie art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 3531 k.c., biorąc pod uwagę, iż wedle Sądu Najwyższego ukształtowanie stosunku zobowiązaniowego narusza jego istotę, gdy wprowadza do stosunku zobowiązaniowego element nadrzędności jednej ze stron i podporządkowania drugiej strony, bez odwołania do jakichkolwiek obiektywnych kryteriów, zakreślających granice swobody jednej ze stron.
Tym samym, w przypadku wszystkich tych kredytobiorców, do których zastosowania nie znajdą przepisy o abuzywności, zastosowanie znajdą przepisy ogólne o nieważności czynności prawnej. Naruszenie istoty stosunku zobowiązaniowego oznacza bowiem przekroczenie granic swobody umów określonych w art. 3531 k.c. i prowadzi do nieważności czynności prawnej jako sprzecznej z ustawą (art. 58 § 1 k.c.).
Wobec powyższego, dzięki cytowanej uchwale Sądu Najwyższego, pojawia się szansa ustalenia nieważności umowy kredytu nawet, gdyby sąd orzekający uznał niekonsumencki charakter umowy kredytu. Przy tym uchwała potwierdza dotychczasowe orzecznictwo w zakresie oceny abuzywności klauzul indeksacyjnych w przypadku konsumentów.
