W orzecznictwie sądów powszechnych zachodzi rozbieżność w ocenie tego, czy postanowienia kształtujące mechanizm indeksacji w umowach kredytów indeksowanych do waluty obcej (na mocy którego to mechanizmu Bank jest upoważniony do jednostronnego określenia kursu waluty bez odniesienia do obiektywnych ani weryfikowalnych kryteriów) są sprzeczne z ustawą jako ukształtowane z naruszeniem właściwości (natury) stosunku prawnego, a więc z przekroczeniem określonych w art. 3531 k.c. granic swobody umów, czy też jedynie można oceniać je przez pryzmat abuzywności (art. 3851 k.c.).
Przykładowo, w orzecznictwie został wyrażony podgląd co do sprzeczności z zasadami swobody umów postanowień umownych pozostawiających jednej ze stron swobodę jednostronnego ustalania wysokości zobowiązania drugiej strony – m.in. w:
– wyrokach Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 23 października 2019 r. V ACa 567/18 , z dnia 30 grudnia 2019 r. I ACa 361/18, z dnia 12 lutego 2020 r. V ACa 297/19, z dnia 19 sierpnia 2020 r. VI ACa 345/19, z dnia 25 września 2020 r. VI ACa 332/19, z dnia 16 grudnia 2021 r. V ACa 303/19 czy też z dnia 20 grudnia 2021 r. V ACa 211/21,
– wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 27 stycznia 2022 r. I ACa 256/21,
– wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 stycznia 2022 r. I ACa 136/21).
W innych jednak orzeczeniach wyrażano pogląd przeciwny, iż pozostawienie jednej ze stron umowy uprawienia do jednostronnego, bez ustalonych obiektywnych kryteriów, ustalania wysokości świadczenia drugiej strony stanowi klauzulę niedozwoloną o jakiej mowa w art. 3851 k.c., nie narusza jednak zasady swobody umów (np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 stycznia 2020 r. V ACa 425/19).
Dotychczas w orzecznictwie Sądu Najwyższego tego rodzaju zagadnienie prawne nie zostało rozstrzygnięte. Wprawdzie w wyroku z dnia 22 stycznia 2016 r., sygn. akt I CSK 1049/14 (OSNC 2016/11/134) oraz w wyroku z 19 marca 2015 r., IV CSK 362/14 (Biul. SN z 2015 r., nr 5) Sąd Najwyższy oceniał konstrukcję umowy kredytu bankowego indeksowanego, tym niemniej nie dokonywał analizy umowy kredytu indeksowanego pod kątem zgodności z właściwością (naturą) stosunku zobowiązaniowego (art. 3531 k.c.). Ponadto, w wyroku z dnia 11 grudnia 2019 r. (V CSK 382/18, LEX nr 2771344) Sąd Najwyższy dostrzegł problem zgodności tego rodzaju umów z zasadą swobody umów, ale z uwagi za zakres podniesionych zarzutów kasacyjnych, nim się nie zajmował. Analogicznie, w uchwałach Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21) oraz z dnia 16 lutego 2021 r. (III CZP 11/20) wskazane zagadnienie prawne nie było analizowane przez Sąd Najwyższy. Również w sprawie II CSKP 975/22, w której wyrok zapadł przed Sądem Najwyższym w dniu 03.02.2022 r. przedmiotowe zagadnienie prawne nie stało się przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego.
I tak, w sprawie o sygn. akt III CZP 40/22 (wcześniej III CZP 33/21) Sąd Najwyższy już na rozprawie wyznaczonej na dzień 28 kwietnia 2022 r. rozstrzygnie zagadnienie prawne sformułowane następująco: „Czy w świetle art. 353(1) kc w zw. z art. 69 ust. 1 i 2 ustawy z 29.08.1997 r. – Prawo bankowe – w wersji sprzed nowelizacji ustawą z dnia 29.07.2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, zgodne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej są zapisy umowy i stanowiącego jej część regulaminu, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego określenia kursu waluty (bez odniesienia do obiektywnych w weryfikowalnych kryteriów), która została wskazana, jako właściwa do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości poszczególnych rat kredytu i ich zaliczenia na poczet zobowiązania kredytowego?.”
W składzie Sądu Najwyższego rozpoznającego w/w zagadnienie prawne w dniu 28 kwietnia 2022 roku będą zasiadać sędziowie: SSN Marcin Krajewski (przewodniczący, sprawozdawca), SSN Beata Janiszewska oraz SSN Mariusz Załucki.
Rozstrzygnięcie przedmiotowego zagadnienia prawnego jest szczególnie istotne, mając na względzie, że w/w zarzut nieważności umowy kredytu jako sprzecznej z ustawą (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 3531 k.c.) jest zarzutem uniwersalnym – niezależnym o tego, czy kredytobiorca zostanie zakwalifikowany, jako konsument, czy też jako przedsiębiorca. Przy tym, zaprezentowany wyżej problem ma ogromne znaczenie dla rozwoju prawa, a przede wszystkim praktyki sądowej w sprawach dotyczących kredytów indeksowanych oraz denominowanych w walucie obcej, w tym wytyczenia nowych kierunków orzeczniczych.
Na marginesie należy wskazać, iż skargi kasacyjne w sprawach, w który wyłoniło się tożsame zagadnienie prawne były przyjmowane przez Sąd Najwyższy do rozpoznania m.in. w sprawach:
- I CSK 93/21, obecnie I CSKP 479/21 (SSN Władysław Pawlak) – sygnatura sprawy docelowej: II CSKP 975/22 (w dniu 03.02.2022 r. Sąd Najwyższy wydał wyrok oddalający skargę kasacyjną Banku),
- I CSK 650/20, obecnie I CSKP 498/21 (SSN Beata Janiszewska) – sygnatura sprawy docelowej: II CSKP 797/22
- I CSK 546/21 obecnie I CSKP 538/21 (SSN Marcin Łochowski) – sygnatura sprawy docelowej: II CSKP 1192/22
- I CSK 408/21 obecnie I CSKP 567/21 (SSN Jacek Grela) – sygnatura sprawy docelowej: II CSKP 1153/22
- I CSK 639/21 obecnie I CSKP 577/21 (SSN Marcin Łochowski)
Już w dniu 28 kwietnia 2022 r. Sąd Najwyższy winien rozstrzygnąć wątpliwości występujące w dotychczasowym orzecznictwie, co będzie istotne dla toczących się postępowań dotyczących tzw. kredytów frankowych, a w szczególności dla tych kredytobiorców, którym nie przysługiwał status konsumencki w chwili zawarcia umowy kredytu.
Autor: Miłosz Filip, radca prawny
